Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de grote grieppandemie van 1918 plaatsvond. Men schat dat tussen de 50 en 100 miljoen mensen zijn omgekomen, wat neerkomt op maar liefst 5 procent van de wereldbevolking. Een half miljard mensen waren besmet.
Bijzonder opmerkelijk was de voorliefde van de griep uit 1918 om het leven te nemen van verder gezonde jonge volwassenen, in tegenstelling tot kinderen en ouderen, die meestal het meest lijden. Sommigen noemen het de grootste pandemie in de geschiedenis.
De grieppandemie van 1918 is de afgelopen eeuw een regelmatig onderwerp van speculatie geweest. Historici en wetenschappers hebben talloze hypothesen naar voren gebracht met betrekking tot de oorsprong, verspreiding en gevolgen ervan. Als gevolg daarvan koesteren velen van ons er misvattingen over.
Door deze 10 mythen te corrigeren, kunnen we beter begrijpen wat er werkelijk is gebeurd en leren we hoe we dergelijke rampen in de toekomst kunnen voorkomen en beperken.
1. De pandemie is ontstaan in Spanje
Niemand gelooft dat de zogenaamde "Spaanse griep" in Spanje is ontstaan.
De pandemie heeft deze bijnaam waarschijnlijk gekregen vanwege de Eerste Wereldoorlog, die op dat moment in volle gang was. De belangrijkste bij de oorlog betrokken landen wilden hun vijanden graag niet aanmoedigen, dus werden rapporten over de omvang van de griep onderdrukt in Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de VS. Het neutrale Spanje daarentegen hoefde de griep niet in bedwang te houden onder wraps. Dat wekte de verkeerde indruk dat Spanje de dupe was van de ziekte.
In feite wordt de geografische oorsprong van de griep tot op de dag van vandaag besproken, hoewel hypothesen Oost-Azië, Europa en zelfs Kansas suggereren.
2. De pandemie was het werk van een supervirus
De griep van 1918 verspreidde zich snel, waarbij in de eerste zes maanden 25 miljoen mensen omkwamen. Dit bracht sommigen ertoe het einde van de mensheid te vrezen, en heeft lang de veronderstelling aangewakkerd dat de vorm van griep bijzonder dodelijk was.
Recentere studies suggereren echter dat het virus zelf, hoewel dodelijker dan andere stammen, niet fundamenteel verschilde van de virusstammen die in andere jaren epidemieën veroorzaakten.
Een groot deel van het hoge sterftecijfer kan worden toegeschreven aan de drukte in militaire kampen en stedelijke omgevingen, evenals aan slechte voeding en sanitaire voorzieningen, die in oorlogstijd te lijden hadden. Men denkt nu dat veel van de sterfgevallen het gevolg waren van de ontwikkeling van bacteriële longontstekingen in door griep verzwakte longen.
3. De eerste golf van de pandemie was zeer dodelijk
In feite was de aanvankelijke golf van sterfgevallen als gevolg van de pandemie in de eerste helft van 1918 relatief laag.
Het was in de tweede golf, van oktober tot december van dat jaar, dat de hoogste sterftecijfers werden waargenomen. Een derde golf in het voorjaar van 1919 was dodelijker dan de eerste, maar minder dan de tweede.
Wetenschappers geloven nu dat de opmerkelijke toename van het aantal sterfgevallen in de tweede golf werd veroorzaakt door omstandigheden die de verspreiding van een dodelijkere soort bevorderden. Mensen met milde gevallen bleven thuis, maar degenen met ernstige gevallen zaten vaak samengepakt in ziekenhuizen en kampen, waardoor de overdracht van een meer dodelijke vorm van het virus toenam.
4. Het virus heeft de meeste mensen gedood die ermee besmet waren
In feite overleefde de overgrote meerderheid van de mensen die de griep van 1918 opliepen. Het nationale sterftecijfer onder de geïnfecteerden bedroeg over het algemeen niet meer dan 20 procent.
De sterftecijfers varieerden echter tussen verschillende groepen. In de VS waren de sterfgevallen bijzonder hoog onder de inheemse Amerikaanse populaties, misschien als gevolg van een lagere blootstelling aan vroegere griepstammen. In sommige gevallen werden hele inheemse gemeenschappen weggevaagd.
Natuurlijk is zelfs een sterftecijfer van 20 procent veel hoger dan een typische griep, die minder dan een procent van de geïnfecteerden doodt.
5. Therapieën van de dag hadden weinig invloed op de ziekte
Er waren geen specifieke antivirale therapieën beschikbaar tijdens de griep van 1918. Dat is nog steeds grotendeels waar, waar de meeste medische zorg voor griep bedoeld is om patiënten te ondersteunen in plaats van ze te genezen.
Eén hypothese suggereert dat veel sterfgevallen door griep in feite kunnen worden toegeschreven aan aspirinevergiftiging. De medische autoriteiten adviseerden destijds hoge doses aspirine tot 30 gram per dag. Tegenwoordig zou ongeveer vier gram als de maximale veilige dagelijkse dosis worden beschouwd. Grote doses aspirine kunnen tot veel van de symptomen van de pandemie leiden, waaronder bloedingen.
Het sterftecijfer lijkt echter even hoog te zijn geweest op sommige plaatsen in de wereld waar aspirine niet zo gemakkelijk verkrijgbaar was, dus het debat gaat verder.
6. De pandemie domineerde het nieuws van de dag
Ambtenaren van de volksgezondheid, wetshandhavers en politici hadden redenen om de ernst van de griep van 1918 te bagatelliseren, wat resulteerde in minder berichtgeving in de pers. Naast de angst dat volledige openheid vijanden in oorlogstijd zou kunnen aanmoedigen, wilden ze de openbare orde handhaven en paniek voorkomen.
Ambtenaren reageerden echter wel. Op het hoogtepunt van de pandemie werden in veel steden quarantaines ingesteld. Sommigen werden gedwongen om essentiële diensten aan banden te leggen, waaronder politie en brandweer.
7. De pandemie veranderde het verloop van de Eerste Wereldoorlog
Het is onwaarschijnlijk dat de griep de uitkomst van de Eerste Wereldoorlog heeft veranderd, omdat strijders aan beide zijden van het slagveld relatief even zwaar werden getroffen.
Het lijdt echter weinig twijfel dat de oorlog het verloop van de pandemie diepgaand heeft beïnvloed. Het concentreren van miljoenen troepen creëerde ideale omstandigheden voor de ontwikkeling van agressievere stammen van het virus en de verspreiding ervan over de hele wereld.
8. Wijdverbreide immunisatie maakte een einde aan de pandemie
Vaccinatie tegen de griep zoals we die nu kennen, werd in 1918 niet toegepast en speelde dus geen rol bij het beëindigen van de pandemie.
Blootstelling aan eerdere griepstammen heeft mogelijk enige bescherming geboden. Zo leden soldaten die jarenlang in het leger hadden gediend, lagere sterftecijfers dan nieuwe rekruten.
Bovendien is het snel muterende virus in de loop van de tijd waarschijnlijk geëvolueerd tot minder dodelijke stammen. Dit wordt voorspeld door modellen van natuurlijke selectie. Omdat zeer dodelijke soorten hun gastheer snel doden, kunnen ze zich niet zo gemakkelijk verspreiden als minder dodelijke soorten.
9. De genen van het virus zijn nooit gesequenced
In 2005 maakten onderzoekers bekend dat ze met succes de gensequentie van het griepvirus uit 1918 hadden bepaald. Het virus werd teruggevonden in het lichaam van een griepslachtoffer begraven in de permafrost van Alaska, evenals in monsters van Amerikaanse soldaten die toen ziek werden.
Twee jaar later bleken met het virus geïnfecteerde apen de symptomen te vertonen die tijdens de pandemie werden waargenomen. Studies suggereren dat de apen stierven toen hun immuunsysteem overdreven reageerde op het virus, een zogenaamde "cytokinestorm". Wetenschappers geloven nu dat een vergelijkbare overreactie van het immuunsysteem heeft bijgedragen aan hoge sterftecijfers onder verder gezonde jonge volwassenen in 1918.
10. De pandemie van 1918 biedt weinig lessen voor 2018
Ernstige influenza-epidemieën komen meestal om de paar decennia voor. Deskundigen zijn van mening dat de volgende vraag niet een vraag is over ‘of’ maar ‘wanneer’.
Hoewel weinig levende mensen zich de grote grieppandemie van 1918 kunnen herinneren, kunnen we blijven lessen trekken, die variëren van de gezonde waarde van handenwassen en immunisaties tot het potentieel van antivirale geneesmiddelen. Tegenwoordig weten we meer over het isoleren en behandelen van grote aantallen zieke en stervende patiënten, en kunnen we antibiotica voorschrijven, die in 1918 niet beschikbaar waren, om secundaire bacteriële infecties te bestrijden. Misschien ligt de beste hoop in het verbeteren van voeding, sanitaire voorzieningen en levensstandaard, waardoor patiënten beter in staat zijn om de infectie te weerstaan.
In de nabije toekomst zullen griepepidemieën een jaarlijks kenmerk blijven van het ritme van het menselijk leven. Als samenleving kunnen we alleen maar hopen dat we de lessen van de grote pandemie voldoende hebben geleerd om weer zo'n wereldwijde catastrofe te onderdrukken.
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in The Conversation.
Richard Gunderman is hoogleraar radiologie, kindergeneeskunde, medisch onderwijs, filosofie, vrije kunsten, filantropie en medische geesteswetenschappen en gezondheidsstudies van de bondskanselier aan de Indiana University.
