Wat zijn porfyrieën?
Porfyrieën zijn een groep zeldzame erfelijke bloedaandoeningen. Mensen met deze aandoeningen hebben problemen om een stof genaamd heem in hun lichaam te maken. Heem is gemaakt van lichaamseigen chemicaliën, porfyrine genaamd, die aan ijzer gebonden zijn.
Heem is een bestanddeel van hemoglobine, een eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof vervoert. Het helpt rode bloedcellen zuurstof te transporteren en geeft ze hun rode kleur.
Heem wordt ook aangetroffen in myoglobine, een eiwit in het hart en de skeletspieren.
Het lichaam doorloopt verschillende stappen om heem te maken. Bij mensen met porfyrie mist het lichaam bepaalde enzymen die nodig zijn om dit proces te voltooien.
Dit zorgt ervoor dat porfyrine zich ophoopt in weefsels en bloed, wat een verscheidenheid aan symptomen kan veroorzaken, variërend van mild tot ernstig.
De meest voorkomende symptomen van porfyrie zijn:
- buikpijn
- licht gevoeligheid
- problemen met de spieren en het zenuwstelsel
De symptomen van porfyrie variëren en zijn afhankelijk van welk enzym ontbreekt.
Soorten porfyrie
Er zijn verschillende soorten porfyrie, die in twee categorieën worden ingedeeld:
- hepatisch
- erytropoëtische
Hepatische vormen van de aandoening worden veroorzaakt door problemen in de lever. Ze worden in verband gebracht met symptomen zoals buikpijn en problemen met het centrale zenuwstelsel.
Erytropoëtische vormen worden veroorzaakt door problemen met rode bloedcellen. Ze worden geassocieerd met lichtgevoeligheid.
Porfyrie van delta-aminolevulinaat-dehydratase-deficiëntie
ALAD-porfyrie (ADP) is een tekort aan het enzym delta-aminolevulinezuur (ALA) en is een van de ernstigere en zeldzamere vormen van porfyrie. Wereldwijd zijn slechts ongeveer 10 gevallen gemeld, en allemaal bij mannen.
Symptomen doen zich voor als een acute aanval, vaak als ernstige buikkrampen met braken en obstipatie.
Acute intermitterende porfyrie
Acute intermitterende porfyrie (AIP) is een tekort aan het enzym hydroxymethylbilaansynthase (HMBS). Velen met een HMBS-genmutatie vertonen geen symptomen tenzij ze worden veroorzaakt door een of meer van de volgende:
- hormonale veranderingen
- bepaald drugsgebruik
- alcohol gebruik
- veranderingen in het dieet
- infecties
Vooral vrouwen die door de puberteit gaan, hebben vaak symptomen. Deze kunnen zijn:
- braken
- slapeloosheid
- constipatie
- pijn in de armen en benen
- spier zwakte
- verwarring, hallucinaties en toevallen
- hartkloppingen
Erfelijke coproporfyrie
Erfelijke coproporfyrie (HCP) wordt gekenmerkt door een tekort aan het enzym coproporfyrinogeen oxidase (CPOX).
Net als bij AIP kunnen symptomen niet optreden tenzij ze worden veroorzaakt door gedrags-, omgevings- of hormonale veranderingen.
Zowel mannen als vrouwen worden in gelijke mate getroffen, hoewel vrouwen meer kans hebben op symptomen.
Aanvallen kunnen symptomen omvatten zoals:
- acute buikpijn
- pijn of gevoelloosheid in de armen en benen
- braken
- hoge bloeddruk
- aanvallen
Bonte porfyrie
Symptomen kunnen sterk variëren, waaronder huidsymptomen, neurologische symptomen of beide. Gevoeligheid voor de zon, waaronder blaarvorming op de huid, is het meest voorkomende huidsymptoom van variegate porfyrie (VP).
Acute aanvallen van VP beginnen vaak met buikpijn.
VP komt vaker voor in Zuid-Afrika bij mensen van Nederlandse afkomst, waarbij tot 3 op de 1.000 mensen in de blanke bevolking getroffen zijn. Rapporten suggereren dat vrouwen meer kans hebben om de genmutatie te dragen.
Aangeboren erytropoëtische porfyrie
Congenitale erytropoëtische porfyrie (CEP) is het gevolg van de gebrekkige functie van het enzym uroporfyrinogeen lll cosynthase (UROS).
Het meest voorkomende symptoom is overgevoeligheid van de huid voor zonlicht en sommige vormen van kunstlicht. Blaarvorming en laesies kunnen vaak optreden door blootstelling.
CEP is een zeer zeldzame aandoening waarvan wereldwijd iets meer dan 200 gevallen zijn gemeld.
Porphyria cutanea tarda
Volgens de American Porphyria Foundation is Porphyria cutanea tarda (PCT) het meest voorkomende type porfyrie. Het wordt geassocieerd met extreme gevoeligheid voor zonlicht en pijnlijke, blaarvorming op de huid.
PCT is meestal een verworven ziekte, maar sommige mensen hebben een genetische tekortkoming van het enzym uroporfyrinogeen decarboxylase (UROD) dat bijdraagt aan de ontwikkeling van PCT.
Mannen en vrouwen kunnen beide worden getroffen, maar PCT komt het meest voor bij vrouwen ouder dan 30 jaar.
Hepatoerytropoëtische porfyrie
Hepatoerytropoëtische porfyrie (HEP) is de autosomaal recessieve vorm van familiaire porfyrie vutanea tarda (f-PCT) en vertoont vergelijkbare symptomen.
De gevoeligheid van de huid voor licht leidt vaak tot ernstige blaarvorming, soms met verminking of verlies van vingers of gelaatstrekken. Huidsymptomen beginnen meestal in de kindertijd.
Mensen kunnen ook haargroei (hypertrichose), bruin- of roodgekleurde tanden (erytrodontie) en rood- of paarsgekleurde urine ervaren.
HEP is zeer zeldzaam, met slechts ongeveer 40 gevallen wereldwijd gemeld.
Erytropoëtische protoporfyrie
Erytropoëtische protoporfyrie (EPP) is een erfelijke stofwisselingsziekte die overgevoeligheid van de huid voor licht veroorzaakt. De huid gaat vaak jeuken en rood worden na blootstelling en er kan een branderig gevoel optreden.
Het begin begint meestal in de kindertijd en is de meest voorkomende porfyrie bij kinderen. Hoewel zowel mannen als vrouwen EPP-symptomen kunnen ervaren, komt het vaak vaker voor bij mannen.
Symptomen
De symptomen zijn afhankelijk van het type porfyrie. Ernstige buikpijn is bij alle soorten aanwezig, evenals urine die roodbruin van kleur is. Dit wordt veroorzaakt door de opeenhoping van porfyrines en treedt meestal op na een aanval.
Symptomen geassocieerd met leverziekte zijn onder meer:
- pijn in de ledematen
- neuropathie
- hypertensie
- tachycardie (snelle hartslag)
- verstoring van de elektrolytenbalans
Symptomen geassocieerd met erytropoëtische ziekte zijn onder meer:
- extreme gevoeligheid van de huid voor licht
- bloedarmoede (wanneer het lichaam niet genoeg nieuwe rode bloedcellen aanmaakt)
- veranderingen in huidpigmentatie
- grillig gedrag gerelateerd aan blootstelling aan de zon
Behandeling
Er is geen remedie voor porfyrie. De behandeling is gericht op het beheersen van symptomen. De meeste gevallen worden met medicijnen behandeld.
Behandelingen voor leverziekte zijn onder meer:
- bètablokkers, zoals Atenolol, om de bloeddruk onder controle te houden
- dieet met veel koolhydraten om het herstel te bevorderen
- opioïden voor pijnbestrijding
- hematine om aanvallen te verkorten
- gentherapieën, zoals givosiran
De Food and Drug Administration (FDA) heeft givosiran in november 2019 goedgekeurd voor de behandeling van volwassenen met acute hepatische porfyrie.
Er werd vastgesteld dat de behandeling de snelheid waarmee de lever giftige bijproducten produceert, heeft verminderd, wat leidt tot minder aanvallen.
Behandelingen voor erytropoëtische ziekte zijn onder meer:
- ijzersupplementen voor bloedarmoede
- bloedtransfusies
- beenmerg transplantatie
Oorzaken
Porphyria is een genetische ziekte. Volgens de National Institutes of Health (NIH) worden de meeste soorten porfyrie geërfd van een abnormaal gen, een genmutatie genaamd, van één ouder.
Bepaalde factoren kunnen echter symptomen van porfyrie veroorzaken, ook wel aanvallen genoemd. Factoren zijn onder meer:
- gebruik van bepaalde medicijnen
- gebruik van hormonen, zoals oestrogeen
- alcoholgebruik
- roken
- infectie
- blootstelling aan zonlicht
- spanning
- diëten en vasten
Afbeeldingen van porfyrie
Diagnose en testen van porfyrie
Veel tests kunnen helpen bij het diagnosticeren van deze aandoening.
Tests die op zoek zijn naar fysieke problemen, zijn onder meer:
- computertomografie (CT) -scan
- röntgenfoto van de borst
- echocardiogram (EKG)
Tests voor bloedproblemen zijn onder meer:
- urinetest op fluorescentie
- porphobilinogen (PBG) urinetest
- volledig bloedbeeld (CBC)
Complicaties
Porphyria is ongeneeslijk en moeilijk te behandelen. Complicaties komen vaak voor. Ze bevatten:
- coma
- galstenen
- verlamming
- ademhalingsfalen
- leverziekte en falen
- littekens op de huid
Preventie
Porphyria kan niet worden voorkomen. De symptomen kunnen echter worden verminderd door triggers te vermijden of te elimineren.
Factoren die moeten worden geëlimineerd, zijn onder meer:
- recreatieve drugs
- mentale stress
- overmatig drinken
- bepaalde antibiotica
Het voorkomen van erytropoëtische symptomen is gericht op het verminderen van blootstelling aan licht door:
- uit fel zonlicht blijven
- buiten lange mouwen, hoeden en andere beschermende kleding dragen
- om bescherming vragen tijdens de operatie (in zeldzame gevallen kan fototoxisch letsel optreden; dit gebeurt wanneer licht de organen perforeert en tot infectie leidt)
Langetermijnvooruitzichten van porfyrie
De vooruitzichten op lange termijn lopen sterk uiteen, maar behandelingen worden elke dag onderzocht. Als u uw symptomen onder controle houdt en triggers vermijdt, kunt u uw dagelijkse bezigheden met weinig problemen uitvoeren.
Door vroegtijdig een behandelplan op te stellen, kunt u blijvende schade voorkomen. Schade op de lange termijn kan zijn:
- ademhalingsmoeilijkheden die continue zuurstof vereisen
- loopproblemen
- angstaanvallen
- littekens
Een vroege diagnose kan u helpen een relatief normaal leven te leiden. Management is ook erg belangrijk.
Als u een erfelijke aandoening heeft, neem dan contact op met een genetisch consulent. Ze kunnen u helpen het risico te begrijpen om het door te geven aan uw kinderen.
